Geneza

Istnieje coraz więcej dowodów świadczących o tym, że klimat ziemski ociepla się. Spośród 13 najcieplejszych lat w historii globalnych obserwacji temperatury, prowadzonych od roku 1850, aż 12 lat należy do okresu współczesnego (lata 1995-2007). Opcje mitygacji klimatu przez lasy obejmują: redukcję emisji z wylesienia i degradacji lasów, powiększenie wiązania węgla w istniejących i nowych lasach, wykorzystanie drewna jako opału zamiast paliw kopalnych i wykorzystanie produkcji drzewnej zamiast bardziej energochłonnych produktów.

Globalne pozyskanie drewna (ok. 3 mld m3, bez uwzględnienia nielegalnego pozyskania) jest stabilne. Około 60% stanowi drewno okrągłe (surowiec tartaczny i papierówka), a resztę opał (Nabuurs i in. 2007). Dla zwiększenia mitygacji zmian klimatu przez lasy należy szukać sposobów wzrostu ilości dwutlenku węgla związanego w biomasie leśnej np. poprzez powiększanie globalnej powierzchni pokrytej lasami. Istotne więc jest promowanie produkcji drzewnej, która z punktu widzenia obiegu węgla w przyrodzie, oznacza czasowe wyłączenie pewnej puli węgla z obiegu, do czasu kiedy wyroby z drewna przestaną służyć i ulegną rozkładowi (np. na wysypiskach śmieci) lub spaleniu. W obu przypadkach do atmosfery uwolniony zostanie dwutlenek węgla – gaz cieplarniany, który „nakręca ocieplenie”. Chodzi o to, żeby pula węgla związana w bloku „produkcja drzewna” była możliwie najwyższa i ulegała zwiększeniu, co można osiągnąć przez maksymalizację strumienia węgla wchodzącego do bloku „produkcja drzewna” i minimalizację strumienia węgla wychodzącego z tego bloku. Ochrona drewna ma istotny wpływ na ten drugi strumień. Potrzebne jest więc przyjęcie polityki zwiększającej substytucyjność biopaliw wyprodukowanych w lasach zamiast paliw kopalnych i substytucyjność biomasy zamiast materiałów energochłonnych w produkcji. Celowe jest zastępowanie drewnem innych materiałów np. budowlanych, których produkcja wymaga zużycia więcej energii (metale, beton, tworzywa sztuczne). Istotne jest również pochodzenie energii – z odnawialnych źródeł (np. biomasa), czy też ze spalenia paliw kopalnych.

Mitygacja zmian klimatu wymaga zwiększenia ilości węgla w produktach drzewnych, zwiększenia ich żywotności (dłuższy okres związania węgla i mniej energii potrzebnej na zamianę starych produktów na nowe) i zwiększenia stopnia zamknięcia cyklu węgla (recykling). Produkty drewniane powinny być tanie, bezpieczne i trwałe, a ich trwałość zależeć będzie przede wszystkim od nowoczesnej ekologicznej ochrony drewna. Warto również rozważyć możliwości optymalizacji recyklingu i wpływu na procesy składowania odpadów (tak aby ograniczyć proces rozkładu drewna i szybkość uwalniania dwutlenku węgla do atmosfery), rozwój rynku na drewno i jego produkty oraz wzrost czasu życia produktów z drewna (LCA).

Możliwość szerszego wykorzystania impregnowanego drewna z małoodpornych gatunków lokalnych w miejsce drewna gatunków o wysokiej naturalnej odporności, pochodzących głównie z lasów tropikalnych, zmniejszyłoby wylesianie lasów tropikalnych, a z drugiej strony dałoby korzystne efekty dla ochrony klimatu poprzez wiązanie węgla przez roślinność. Ponadto, można by znacząco zredukować wysokie emisje CO2 do atmosfery związane z transportem drewna gatunków tropikalnych na znaczne odległości.

Powstaje więc pytanie: jak ochrona drewna może przyczynić się do łagodzenia zmian klimatu w warunkach europejskich?

Większość wyrobów drewnianej architektury spotykanej w Europie produkuje się w Polsce. Szacuje się, że około trzy czwarte całej masy drewnianych wyrobów architektury zewnętrznej, oferowanych we wszystkich europejskich sieciach sklepów z działami ogrodniczymi, pochodzi z Polski. Dobra impregnacja (tj. ochrona) tych wyrobów, nadająca im skuteczną ochronę ma wymiar ekonomiczny, środowiskowy/ekologiczny i społeczny. Ekonomiczny, ponieważ dłuższe użytkowanie drewnianego wyrobu powoduje, że nie potrzeba zakupu nowego; a ekologiczny, bo emisja CO2 z drewna jest powstrzymana na dłuższy czas. Efekt społeczny oznacza możliwość zakupu wyrobów o długim czasie używalności. Niestety praktyka codzienna nasuwa wątpliwości. Dzisiejsze rozwiązania nie promują drewna i nie zachęcają do wykorzystywania go szczególnie w architekturze zewnętrznej. Niska cena wyrobów z drewna idzie w parze z bardzo niską jakością impregnacji i wykończenia jego powierzchni. Artykuły takie proponowane do rozwiązań technicznych produkowane są z młodych drzew pozyskiwanych w czasie cięć pielęgnacyjnych (trzebieży). Drewno takie z dominującym udziałem bielu jest bardzo podatne na degradację. Warunki późniejszego użytkowania sprzyjają rozkładowi drewna. Tanie i w dodatku źle zaimpregnowane lub wykończone produkty z drewna nie będą służyły w założonym okresie czasu, choćby ze względu na szybką utratę walorów dekoracyjnych, czego w dużej mierze i w pierwszej kolejności oczekuje się właśnie od wyrobów lub rozwiązań wykonanych w oparciu o wykorzystanie tego surowca. W takiej sytuacji zagrożone są więc wyniki na wszystkich trzech wspomnianych płaszczyznach: ekonomicznej (w krótkim okresie czasu pojawia się potrzeba zakupu nowego wyrobu), środowiskowej (drewno na skutek rozkładu powodowanego przez mikroorganizmy lub na skutek utraty walorów dekoracyjnych staje się materiałem poużytkowym i podlegając dalszej deprecjacji biologicznej lub fizycznej, w tym spalanie, uwalnia do atmosfery CO2) i społecznej (użytkownik następnym razem zdecyduje się na trwalsze rozwiązanie z wykorzystaniem kamienia, cementu lub tworzyw sztucznych).

Konsekwencje niskiej jakości impregnacji i wykończenia powierzchni drewna wpływają bezpośrednio na ocieplenie klimatu. Zanim 40-60 letnia sosna zostanie w trakcie trzebieży ścięta, po to by jej drewno wykorzystać do budowy domu, wykonania konstrukcji lub elewacji zewnętrznej, przez te 40-60 lat pochłaniała z powietrza dwutlenek węgla. Czyli wytworzenie surowca jako budulca do wznoszenia obiektów drewnianych wiązało się z wieloletnim wiązaniem CO2 z atmosfery, podczas gdy wytworzenie cementu, czy tworzyw sztucznych pociąga z sobą jego emisję.

Należy też wspomnieć, że bardziej ekologiczny charakter będzie miała utylizacja drewnianych elementów budowli, konstrukcji, czy wyposażenia wnętrz, w porównaniu z utylizacją elementów cementowych czy plastikowych. Idąc dalej, dobre, tj. skuteczne, trwałe, a przy tym ekologiczne rozwiązania nowoczesnej ochrony drewna będą zachęcały architektów, projektantów i konstruktorów do szerszego wykorzystywania tego przyjaznego dla środowiska surowca, jako budulca do wznoszenia obiektów budowlanych (budownictwo drewniane, ekologiczne, zielone, pasywne), nadawania im form estetycznych (wykorzystanie drewna w architekturze zewnętrznej), wytwarzania elementów wyposażenia wnętrz z drewna i biomasy drzewnej (meblarstwo), itd.

Unia europejska przoduje w inicjatywach podejmowanych na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu. Europa ma mało paliw kopalnych w porównaniu z innymi kontynentami, a jej mieszkańcy żyją na ogół we względnym dostatku i bezpieczeństwie. Niekorzystne zmiany klimatu są niemiłą perspektywą, którą Europejczycy chcieliby odsunąć. Poza tym, właśnie w Europie powszechne jest przyjęcie strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju (sustainable development), który można postrzegać jako harmoniczne powiązanie kwestii środowiskowych, społecznych i ekonomicznych. Trzeba myśleć o dalszej przyszłości, o pokoleniach, które przyjdą po nas. Mówi się, że odziedziczyliśmy środowisko od pokolenia naszych rodziców, ale można też spojrzeć inaczej – „wypożyczamy” je od pokolenia naszych dzieci czy wnuków.

Zrównoważona światowa gospodarka leśna zakłada utrzymanie lub powiększanie puli węgla związanego w globalnej biomasie. Praktyki pozyskania drewna nie mogą być niezgodne z trwałą i zrównoważoną gospodarką leśną. Certyfikacja jest mechanizmem promocji lasów o trwałej i zrównoważonej gospodarce. Potrzebne jest więc spojrzenie holistyczne – przeprowadzenie pełnego bilansu węgla, energii i kosztów w procesach produkcji i rzetelne przemyślenie efektów ubocznych. Ochrona klimatu przez wiązanie węgla w roślinności może prowadzić np. do wzrostu problemów związanych ze spadkiem dyspozycyjnych zasobów wody (np. ewapotranspiracja lasu), zwiększających „naprężenia” wynikające ze zmian klimatu. Polityka promocji wykorzystania lokalnie dostępnych gatunków drewna pozwoli na ochronę lasów tropikalnych (ale być może osłabi ekonomiczny wzrost np. Brazylii, gdzie pozyskuje się tropikalne gatunki). Potrzebne jest opracowanie wskaźników i kryteriów, umożliwiających porównanie opcji. Interesująca jest koncepcja „węglowego odcisku stopy” (carbon footprint) dla technologii, procesów, produktów, strategii, w kontekście globalnego potencjału ocieplenia (global warming potential).

Podsumowanie
Ocieplenie klimatu w ostatnim 50-leciu jest niekwestionowane, a wytłumaczyć je można przede wszystkim czynnikami antropogenicznymi (wzrost emisji gazów cieplarnianych i redukcja zdolności sekwestracji węgla wskutek wylesienia). Dalsze ocieplenie jest nieuniknione, a jego rozmiar zależy od ścieżki rozwoju społeczno-ekonomicznego i polityki przeciwdziałania ociepleniu. Jeśli globalne emisje gazów cieplarnianych będą dalej rosły w sposób niekontrolowany, ocieplenie może przybrać niebezpieczny rozmiar. Nadrzędnym celem jest zatem osłabienie intensyfikacji efektu cieplarnianego, z wykorzystaniem wszelkich możliwych sposobów – poprzez redukcję emisji i/lub zwiększenie wiązania dwutlenku węgla. Produkcja drzewna, a w tej kategorii ekologiczna ochrona drewna zasługuje na baczną uwagę. Wykorzystanie drewna zamiast betonu, stali czy plastiku w budownictwie oszczędza energię, a więc zmniejsza emisję CO2 w procesie produkcji. Wydłużenie czasu użytkowania wyrobu drewnianego poprzez właściwą ochronę drewna pozwoli na dłuższe zatrzymanie węgla w drewnie, a więc wzrost puli węgla związanego i ograniczenie emisji CO2 co osłabi efekt cieplarniany i w konsekwencji powstrzyma galopujące zmiany klimatu. Im lepiej zabezpieczone (zakonserwowane) zostanie drewno, tym dłużej zatrzymany będzie w nim węgiel. Ponadto, wdrożenie planowanych w niniejszym projekcie, nowych rozwiązań i technologii ochrony drewna, pozwoli wykorzystać niskiej jakości surowiec drzewny do produkcji wysokiej jakości produktów (np. materiałów budowlanych). Potrzebna jest przy tym optymalizacja pozyskania drewna i produkcji drzewnej z uwzględnieniem bilansu gazów cieplarnianych.